مقدمه:
هرقدر معلمان به روش ها و الگوهای تدریس بیشتری، آگاهی و تسلط داشته باشند بهتر میتوانند درموقعیت های مختلف، روش های تدریس مناسب را به کارگیرند. روش تدریس، فرآیند منظم، ازپیش طراحی شده هدفدار و متعامل بین معلم و فراگیران می باشد که هدف آن ایجاد تغییرات مطلوب در فراگیران است و این تغییرات همان یادگیری در سه حیطه شناختی ،عاطفی و حرکتی است. یکی از روش های تدریس، روش سخنرانی است.
روش سخنرانی:
انتقال مستقیم مطالب با بیان شفاهی برای فراگیران
مراحل سخنرانی:
مرحله مقدماتی: سخنران به عنوان مقدمه، زمینه را برای ایجاد انگیزه و رغبت در مخاطبان فراهم می کند. سپس موضوع و برنامة مدنظرش را اعلام می کند و انتظارات خود را متذکر می شود.
مرحله میانی: سخنران مطالب موردنظر خود را نکته به نکته بیان می کند.
مرحله پایانی: سخنران مطالب ارائه شده را جمع بندی و خلاصه می کند، به سوالات پاسخ می دهد و سخنرانی را با یک حسن ختام پایان می دهد.
عوامل موثر درسخنرانی:
صدا، اشاره ها و حرکات بدن
معلم باید واضح و رسا صحبت کند.
معلم نباید خیلی تند حرف بزند.
معلم نباید با مکث های طولانی سخن بگوید.
معلم نباید با صدای بلند و گوش خراش صحبت کند.
ویژگی های روش سخنرانی:
سابقه روش سخنرانی به قرون گذشته برمی گردد.
سنتی ترین روش تدریس است.
روش معلم مدار و غیرفعال برای فراگیران است.
متداول ترین روش تدریس در بیشتر نظام های آموزش و پرورش جهان است.
نوع ارتباط در این روش، ارتباط یک سویه است.
امروزه این روش با روش های نوین درهم آمیخته و جزء روش های جدید محسوب می شود.
کاربرد روش سخنرانی:
هنگامی که استفاده از روش های دیگر ممکن یا آسان نباشد.
درصورتی که تعداد دانش آموزان زیاد باشد.
در مواردی که دانشی جدید به وجود آمده، اما در کتاب و مواد آموزشی مطرح نشده است.
در مواقعی که مخاطبان کم سواد باشند.
زمانی که معلم بخواهد تجربه های شخصی اش رابرای دانش آموزان بیان کند.
وقتی که معلم بخواهد در مدرسه برای اولیاء حرف بزند.
محاسن روش سخنرانی:
روش ارزان و مقرون به صرفه ای است.
مطالب به طور مستقیم و با نظم منطقی ارائه می شود.
دربردارنده تجربه های الهام بخش معلم است.
روشی انعطاف پذیر است.
کتاب درسی است و کمبودها و دشواری های آن را برطرف می سازد.
عامل تقویت قوة بیان معلم و مهارتهای گوش دادن و یادداشت برداری فراگیران است.
معایب روش سخنرانی:
معلم محور است.
فراگیران نقش فعالی ندارند.
تفاوت های بین فراگیران لحاظ نمی شود.
برای رشد فکری، تقویت خلاقیت و آموزش مهارت های عملی فراگیران مناسب نیست.
جلب نظر فراگیران تا آخر وقت کلاس امری دشوار است.
بیشتر به نفع معلم است تا فراگیر چون ارائة درس با این روش آسان تر از روشهای دیگر است.
نکاتی که در روش سخنرانی باید به آن توجه کرد:
سخنرانی خوب به آمادگی قبلی سخنران نیاز دارد.
با پایه تحصیلی و سن شنوندگان متناسب باشد و طولانی نباشد.
پیش از سخنرانی بایدحداقل یک بار آن را تمرین کرد.
از مثال های مناسب و مستدل و گاهی بذله گویی وشوخ طبعی استفاده کرد.
باید دانش آموزان را نسبت به وظایف خود در جریان سخنرانی آگاه کرد(سوال کردن و یادداشت برداشتن).
نتیجه گیری:
اگر معلمان بیش از اندازه از روش سخنرانی استفاده کنند، فراگیران را در طبقه دانش قرار می دهند و بدین ترتیب نظام آموزشی دچار فسیل شدن، جمود و یکنواختی خواهد شد.
تلفیقی از منابع:
ظرافت های معلمی: مجید نقیه
روش ها، فنون و الگوهای تدریس: امان الله صفوی
راهنمای تدریس(فنون و مهارت ها): سید حشمت الله مرتضوی زاده
مهارت های آموزشی و پرورشی: حسن شعبانی
اینترنت
این روش که سابقه ای طولانی در نظامهای آموزشی دارد به ارائه مفاهیم به طور شفاهی از طرف معلم و یادگیری آنها از طریق گوش کردن و یادداشت برداشتن از طرف شاگرد می پردازد. در این روش یک نوع یادگیری و رابطه ذهنی بین معلم و شاگرد ایجاد می شود.
مرحله اول: آمادگی برای سخنرانی
- آمادگی از نظر تجهیزات (آیا در سخنرانی از وسایل آموزشی استفاده خواهد شد؟)
- آمادگی عاطفی (آیا من با آسودگی سخنرانی می کنم؟)
- آمادگی از نظر زمان (آیا زمان کافی برای آماده شدن وجود دارد؟)
مرحله دوم: مقدمه سخنرانی
1- ایجاد رابطه بین معلم و شاگرد (معلم در ابتدای صحبت با دانش آموزان گپی بزند. لطیفه ای تعریف کند و
2- جلب توجه شاگردان:
با فعالیتهایی همچون طرح سوال، بخث و گفتگو، استفاده از وسایل بصری می توان به این مهم دست پیدا کرد. در جلب توجه شاگردان، روایت نکات زیر می تواند بسیار مفید باشد: الف: شناخت علایق و خواسته های شاگردان (توجه به عواملی همچون سن، جنس، وضع اجتماعی، اقتصادی و .)
ب: ایجاد انگیزش (در فرآیند تدریس، بهتر است به شاگرد گفته شود موضوع مشکل ولی قابل فهم و حل می باشد.)
ج: بیان صریح هدفها و نکات مهم سخنرانی
د: استفاده از پیش سازمان دهنده: ارائه پیش سازمان دهنده باعث دسته بندی اطلاعات، حفظ کردن آنها می شود.
ه) پیش آزمون و فعال کردن آگاهی و اطلاعات شاگردان: آزوبل می گوید: «یادگرفته های قبلی فراگیران مهمترین عامل در یادگیری آنهاست».
مرحله سوم: متن و محتوی سخنرانی
1- جامع بودن محتوی: متن سخنرانی باید تمام اهداف آموزشی را در بر داشته باشد. شاگردانی که سخنرانی معلمانشان جامعیت بیشتری داشته باشد بهتر یاد می گیرند.
2- سازماندهی منطقی محتوی: اسکینر معتقد است وقتی مواد آموزشی خوب سازماندهی شوند. یادگیری آسانتر می شود زیرا سازماندهی قدرت درک مفاهیم را افزایش می دهد.
3- استقرار توجه شاگردان در طول ارائه محتوی
الف: تغییردادن محرک: تنوع در به کارگیری محرکها سبب بالا رفتن انگیزه یادگیری خواهد شد. بین تنوع در حرکات و حالات چهره معلم و پیشرفت تحصیلی شاگردان، رابطه مستقیم وجود دارد. تغییرات تُن صدا در هنگام صحبت متناسب با موضوع در یادگیری تأثیرگذار است. تحقیقات نشان داده است که رابطه تغییر محرک و پیشرفت تحصیلی در دبستان منفی و در دبیرستان مثبت است.
ب: تغییر کانالهای ارتباطی: با تعییردادن ارتباط از سمعی به بصری احتمال تغییر مناسب در الگوی رفتاری به وجود می آید. بزرگسالان نظام آموزش بصری را بر سمعی ترجیح می دهند. (استفاده از اسلاید، نمودار، عکس و سایر رسانه های بصری)
ج: فعالیت جسمی: یادگیری باید به صورت فعالانه انجام شود. معلمان می توانند روش تدریس خود را با امکان درگیری جسمی و فکری شاگردان در روند یادگیری، غنی تر سازند. مثلاً با زنگ تفریحهای کوتاه مدت در بین سخنرانی، تکرار پاسخ شاگردان و استفاده از اسامی در مخاطب قراردادن آنها، موجب ایجاد توجه بیشتر در فرآیند تدریس شوند.
د: استفاده از طنز: کاربرد طنز در تدریس، میزان توجه و یادگیری شاگردان را افزایش می دهد (البته شوخیهایی که مربوط به مطلب تدریس شود).
ه: شور و حرارت سخنران: تحقیقات بیانگر این نکته است که مطالبی که با ذوق و شوق از جانب معلم ارائه شود بیشتر و بهتر یاد گرفته می شود. (آهنگ صدا، تغییر حالات چهره، ارتباط چشمی)
و: پرسش و پاسخ در حین سخنرانی: سوال کردن از شاگردان می تواند تأثیرات مطلوب زیر را داشته باشد:
- تأکید - تمرین - خودآگاهی - توجه - استراحت کوتاه - تکرار
مرحله چهارم: جمع بندی و نتیجه گیری
بعد از اتمام سخنرانی معلم می تواند:
الف: از شاگردان بخواهد که بعضی از نکات مهم درس را به خاطر بیاورند یا نظر خود را درباره آنها بگویند.
ب: به سوالهای شاگردان پاسخ گوید.
ج: نکات مهم و اساسی درس را گوشزد و مرور کند.
در پایان یک جلسه سخنرانی، معلم باید با شاگردان وارد مسائل غیررسمی شود تا خشکی و یکنواختی درس کاهش یابد و شاگردان در جلسات دیگر با رغبت بیشتر شرکت کنند.
محاسن و محدودیتهای روش سخنرانی
الف) محاسن
روش سخنرانی، مختص کلاسهای پرجمعیت است. روش بسیار ارزانی است. این روش می تواند تا حد زیادی با برنامه معلم تطبیق یابد. با توجه به موقعیتهای زمانی و مکانی و مجموعه تجهیزات، روش سخنرانی بسیار انعطاف پذیر است موقعیت سخنرانی ممکن است سبب تقویت اجتماعی، ذوق زیبایی، علاقه، اعتماد به نفس و کاهش احساس تنهایی شود.
ب) محدودیت روش سخنرانی
در این روش، چون معلم متکلم وحده است شاگردان چندان فعال نیستند. بیشتر از حس شنوایی استفاده می شود. قدرت تکلم شاگردان چندان تقویت نمی شود. تفاوتهای فردی در آن منظور می گردد. و محدودیت روش سخنرانی بیشتر متعلق به عدم کاربرد صحیح آنهاست. این روش، مستلزم وجود برخی از خصوصیات شخصیتی مانند صدا، روش سخنگویی، روانی سخن، آرامش و نظم و . است.
این روش که سابقه ای طولانی در نظامهای آموزشی دارد به ارائه مفاهیم به طور شفاهی از طرف معلم و یادگیری آنها از طریق گوش کردن و یادداشت برداشتن از طرف شاگرد می پردازد. در این روش یک نوع یادگیری و رابطه ذهنی بین معلم و شاگرد ایجاد می شود.
مرحله اول: آمادگی برای سخنرانی
- آمادگی از نظر تجهیزات (آیا در سخنرانی از وسایل آموزشی استفاده خواهد شد؟)
- آمادگی عاطفی (آیا من با آسودگی سخنرانی می کنم؟)
- آمادگی از نظر زمان (آیا زمان کافی برای آماده شدن وجود دارد؟)
مرحله دوم: مقدمه سخنرانی
1- ایجاد رابطه بین معلم و شاگرد (معلم در ابتدای صحبت با دانش آموزان گپی بزند. لطیفه ای تعریف کند و
2- جلب توجه شاگردان:
با فعالیتهایی همچون طرح سوال، بخث و گفتگو، استفاده از وسایل بصری می توان به این مهم دست پیدا کرد. در جلب توجه شاگردان، روایت نکات زیر می تواند بسیار مفید باشد: الف: شناخت علایق و خواسته های شاگردان (توجه به عواملی همچون سن، جنس، وضع اجتماعی، اقتصادی و .)
ب: ایجاد انگیزش (در فرآیند تدریس، بهتر است به شاگرد گفته شود موضوع مشکل ولی قابل فهم و حل می باشد.)
ج: بیان صریح هدفها و نکات مهم سخنرانی
د: استفاده از پیش سازمان دهنده: ارائه پیش سازمان دهنده باعث دسته بندی اطلاعات، حفظ کردن آنها می شود.
ه) پیش آزمون و فعال کردن آگاهی و اطلاعات شاگردان: آزوبل می گوید: «یادگرفته های قبلی فراگیران مهمترین عامل در یادگیری آنهاست».
مرحله سوم: متن و محتوی سخنرانی
1- جامع بودن محتوی: متن سخنرانی باید تمام اهداف آموزشی را در بر داشته باشد. شاگردانی که سخنرانی معلمانشان جامعیت بیشتری داشته باشد بهتر یاد می گیرند.
2- سازماندهی منطقی محتوی: اسکینر معتقد است وقتی مواد آموزشی خوب سازماندهی شوند. یادگیری آسانتر می شود زیرا سازماندهی قدرت درک مفاهیم را افزایش می دهد.
3- استقرار توجه شاگردان در طول ارائه محتوی
الف: تغییردادن محرک: تنوع در به کارگیری محرکها سبب بالا رفتن انگیزه یادگیری خواهد شد. بین تنوع در حرکات و حالات چهره معلم و پیشرفت تحصیلی شاگردان، رابطه مستقیم وجود دارد. تغییرات تُن صدا در هنگام صحبت متناسب با موضوع در یادگیری تأثیرگذار است. تحقیقات نشان داده است که رابطه تغییر محرک و پیشرفت تحصیلی در دبستان منفی و در دبیرستان مثبت است.
ب: تغییر کانالهای ارتباطی: با تعییردادن ارتباط از سمعی به بصری احتمال تغییر مناسب در الگوی رفتاری به وجود می آید. بزرگسالان نظام آموزش بصری را بر سمعی ترجیح می دهند. (استفاده از اسلاید، نمودار، عکس و سایر رسانه های بصری)
ج: فعالیت جسمی: یادگیری باید به صورت فعالانه انجام شود. معلمان می توانند روش تدریس خود را با امکان درگیری جسمی و فکری شاگردان در روند یادگیری، غنی تر سازند. مثلاً با زنگ تفریحهای کوتاه مدت در بین سخنرانی، تکرار پاسخ شاگردان و استفاده از اسامی در مخاطب قراردادن آنها، موجب ایجاد توجه بیشتر در فرآیند تدریس شوند.
د: استفاده از طنز: کاربرد طنز در تدریس، میزان توجه و یادگیری شاگردان را افزایش می دهد (البته شوخیهایی که مربوط به مطلب تدریس شود).
ه: شور و حرارت سخنران: تحقیقات بیانگر این نکته است که مطالبی که با ذوق و شوق از جانب معلم ارائه شود بیشتر و بهتر یاد گرفته می شود. (آهنگ صدا، تغییر حالات چهره، ارتباط چشمی)
و: پرسش و پاسخ در حین سخنرانی: سوال کردن از شاگردان می تواند تأثیرات مطلوب زیر را داشته باشد:
- تأکید - تمرین - خودآگاهی - توجه - استراحت کوتاه - تکرار
مرحله چهارم: جمع بندی و نتیجه گیری
بعد از اتمام سخنرانی معلم می تواند:
الف: از شاگردان بخواهد که بعضی از نکات مهم درس را به خاطر بیاورند یا نظر خود را درباره آنها بگویند.
ب: به سوالهای شاگردان پاسخ گوید.
ج: نکات مهم و اساسی درس را گوشزد و مرور کند.
در پایان یک جلسه سخنرانی، معلم باید با شاگردان وارد مسائل غیررسمی شود تا خشکی و یکنواختی درس کاهش یابد و شاگردان در جلسات دیگر با رغبت بیشتر شرکت کنند.
محاسن و محدودیتهای روش سخنرانی
الف) محاسن
روش سخنرانی، مختص کلاسهای پرجمعیت است. روش بسیار ارزانی است. این روش می تواند تا حد زیادی با برنامه معلم تطبیق یابد. با توجه به موقعیتهای زمانی و مکانی و مجموعه تجهیزات، روش سخنرانی بسیار انعطاف پذیر است موقعیت سخنرانی ممکن است سبب تقویت اجتماعی، ذوق زیبایی، علاقه، اعتماد به نفس و کاهش احساس تنهایی شود.
ب) محدودیت روش سخنرانی
در این روش، چون معلم متکلم وحده است شاگردان چندان فعال نیستند. بیشتر از حس شنوایی استفاده می شود. قدرت تکلم شاگردان چندان تقویت نمی شود. تفاوتهای فردی در آن منظور می گردد. و محدودیت روش سخنرانی بیشتر متعلق به عدم کاربرد صحیح آنهاست. این روش، مستلزم وجود برخی از خصوصیات شخصیتی مانند صدا، روش سخنگویی، روانی سخن، آرامش و نظم و . است.
مقدمه:
هرقدر معلمان به روش ها و الگوهای تدریس بیشتری، آگاهی و تسلط داشته باشند بهتر میتوانند درموقعیت های مختلف، روش های تدریس مناسب را به کارگیرند. روش تدریس، فرآیند منظم، ازپیش طراحی شده هدفدار و متعامل بین معلم و فراگیران می باشد که هدف آن ایجاد تغییرات مطلوب در فراگیران است و این تغییرات همان یادگیری در سه حیطه شناختی ،عاطفی و حرکتی است. یکی از روش های تدریس، روش سخنرانی است.
روش سخنرانی:
انتقال مستقیم مطالب با بیان شفاهی برای فراگیران
مراحل سخنرانی:
مرحله مقدماتی: سخنران به عنوان مقدمه، زمینه را برای ایجاد انگیزه و رغبت در مخاطبان فراهم می کند. سپس موضوع و برنامة مدنظرش را اعلام می کند و انتظارات خود را متذکر می شود.
مرحله میانی: سخنران مطالب موردنظر خود را نکته به نکته بیان می کند.
مرحله پایانی: سخنران مطالب ارائه شده را جمع بندی و خلاصه می کند، به سوالات پاسخ می دهد و سخنرانی را با یک حسن ختام پایان می دهد.
عوامل موثر درسخنرانی:
صدا، اشاره ها و حرکات بدن
معلم باید واضح و رسا صحبت کند.
معلم نباید خیلی تند حرف بزند.
معلم نباید با مکث های طولانی سخن بگوید.
معلم نباید با صدای بلند و گوش خراش صحبت کند.
ویژگی های روش سخنرانی:
سابقه روش سخنرانی به قرون گذشته برمی گردد.
سنتی ترین روش تدریس است.
روش معلم مدار و غیرفعال برای فراگیران است.
متداول ترین روش تدریس در بیشتر نظام های آموزش و پرورش جهان است.
نوع ارتباط در این روش، ارتباط یک سویه است.
امروزه این روش با روش های نوین درهم آمیخته و جزء روش های جدید محسوب می شود.
کاربرد روش سخنرانی:
هنگامی که استفاده از روش های دیگر ممکن یا آسان نباشد.
درصورتی که تعداد دانش آموزان زیاد باشد.
در مواردی که دانشی جدید به وجود آمده، اما در کتاب و مواد آموزشی مطرح نشده است.
در مواقعی که مخاطبان کم سواد باشند.
زمانی که معلم بخواهد تجربه های شخصی اش رابرای دانش آموزان بیان کند.
وقتی که معلم بخواهد در مدرسه برای اولیاء حرف بزند.
محاسن روش سخنرانی:
روش ارزان و مقرون به صرفه ای است.
مطالب به طور مستقیم و با نظم منطقی ارائه می شود.
دربردارنده تجربه های الهام بخش معلم است.
روشی انعطاف پذیر است.
کتاب درسی است و کمبودها و دشواری های آن را برطرف می سازد.
عامل تقویت قوة بیان معلم و مهارتهای گوش دادن و یادداشت برداری فراگیران است.
معایب روش سخنرانی:
معلم محور است.
فراگیران نقش فعالی ندارند.
تفاوت های بین فراگیران لحاظ نمی شود.
برای رشد فکری، تقویت خلاقیت و آموزش مهارت های عملی فراگیران مناسب نیست.
جلب نظر فراگیران تا آخر وقت کلاس امری دشوار است.
بیشتر به نفع معلم است تا فراگیر چون ارائة درس با این روش آسان تر از روشهای دیگر است.
نکاتی که در روش سخنرانی باید به آن توجه کرد:
سخنرانی خوب به آمادگی قبلی سخنران نیاز دارد.
با پایه تحصیلی و سن شنوندگان متناسب باشد و طولانی نباشد.
پیش از سخنرانی بایدحداقل یک بار آن را تمرین کرد.
از مثال های مناسب و مستدل و گاهی بذله گویی وشوخ طبعی استفاده کرد.
باید دانش آموزان را نسبت به وظایف خود در جریان سخنرانی آگاه کرد(سوال کردن و یادداشت برداشتن).
نتیجه گیری:
اگر معلمان بیش از اندازه از روش سخنرانی استفاده کنند، فراگیران را در طبقه دانش قرار می دهند و بدین ترتیب نظام آموزشی دچار فسیل شدن، جمود و یکنواختی خواهد شد.
تلفیقی از منابع:
ظرافت های معلمی: مجید نقیه
روش ها، فنون و الگوهای تدریس: امان الله صفوی
راهنمای تدریس(فنون و مهارت ها): سید حشمت الله مرتضوی زاده
مهارت های آموزشی و پرورشی: حسن شعبانی
اینترنت
درباره این سایت